Maand verder

---

Na de feestdagen in december is het gewone leven hier langzaam weer op gang gekomen. De dagen van de maand verlopen al bijna volgens een vast ritme, met een paar essentiële vragen die steeds centraal staan: Is er mobiel netwerk? Is er internet? Is er water? Is er iets dat het wél doet?
Januari was een warme maand, 35 graden in de schaduw is geen uitzondering geweest. ’s Nachts koelde het deze maand niet echt af behalve na de zware regenbuien in het begin van de maand. In de loop van de avond is de lucht buiten koel genoeg om de deuren voor en achter tegen elkaar open te zetten. De luchtstroom brengt dan binnen wat verkoeling. Door één of ander geografisch of meteorologisch fenomeen is de tocht door mijn woonkamer soms erg sterk, ook als het buiten niet waait. Alle platen en de kalender aan de muur wapperen dan hard mee in de wind, de Tibetaanse gebedsvlaggen die ik mee heb gekregen staan strak en sturen op volle kracht goed karma in de kosmos in. Voordat ik ga slapen en de deuren dicht doe moet ik vaak aan de voordeur de spullen die door de wind zijn meegevoerd verzamelen en weer terugleggen. De ventilator gaat ’s nachts aan, ondanks het kunstmatig briesje plak ik toch vaak vast aan de lakens. Wat ook niet echt comfortabel is, is dat het matras dat het ziekenhuis beschikbaar heeft gesteld van discutabele kwaliteit is. Als ik er op ga zitten klapt het dicht en verdwijn ik als beleg tussen een sandwich. Na een uurtje liggen is het matras uitgeput, ben ik weer wakker en knotsen mijn heupen op de houten bodem van het bed. Een zoektocht naar betere matrassen heeft me inmiddels 6 andere matrassen opgeleverd, zodat ik met gemak de vloeren van beide slaapkamers kan bedekken met matras. Helaas zit er nog geen echt goed exemplaar tussen. Ik moet voorlopig nog verder zoeken naar de juiste combinatie van verschillende matrassen als tijdelijke oplossing.

’s Ochtends gaat de wekker om 7 uur en om 7.09 uur, 7.18 uur en 7.27 uur vaak ook nog. Een opwekkende ochtenddouche zit er dan helaas niet in want sinds enige tijd is de watervoorziening aangepast. Ondanks het vele regenwater dat vorige weken viel is er overdag geen water. Naast de al eerder beschreven problemen - een constructie van de waterleidingen die tart met alle fysiologische wetten - blijkt er nog een probleem te zijn. De leiding die water naar het ziekenhuis leidt heeft een diameter van ongeveer 10 centimeter. Door de vele mineralen in het water is die leiding gaan dichtslibben en is er een diameter over van ongeveer 5 cm. Onderhoud plegen is in dit land niet erg gangbaar. Er bestaat zelfs geen woord voor onderhoud in de lokale talen. Er is dus veel druk nodig om water door deze leiding te voeren. Het water wordt via een groot bassin aangevoerd naar een kleiner tussenbassin, waarna het naar het ziekenhuis wordt geleid. De leiding van het grote bassin naar het tussenbassin ontspringt halverwege de tank van het grote bassin. Als er niet veel water in het grote bassin zit of als er veel water verdwijnt naar de overige delen van Opuwo, dan is de druk niet hoog genoeg. Sterker nog, laatst is gebleken dat de meter achteruit loopt en er dus water terugloopt naar het grote bassin. De oplossing voor dit probleem is op Opuwaanse school geleest: ’s avonds sluit men de andere delen van Opuwo af van water zodat de druk in het bassin wordt opgebouwd richting tussenbassin. Het ziekenhuis beschikt nu van 12 uur ’s nachts tot 6 uur ’s ochtends over water. De eerste minuten hoest en kucht de kraan alleen een soort theewater en soms een steentje op. Goed voor een stevige scrub van de huid.

Een ochtenddouche zit er dus niet in. Dat zou sowieso een koude douche zijn geweest want de boiler is al een maand of twee kapot. Bij de reparatie aan een lek van de waterleiding naar de boiler is de loodgieter zo driftig aan het lassen gegaan dat het verwarmingselement deels is gesmolten. Dit weekend ontdekte ik dat de stroom er nog wel gewoon op stond.
Na een vliegend ontbijt ga ik lopend naar de afdeling. Ondanks de hitte in lange broek en, om een beetje in eigen stijl te blijven, ongestreken overhemd. Er zijn geen officiële kledingsvoorschriften maar er is me wel duidelijk gemaakt dat te veel kreuken in de broek echt niet kan. Van schrik heb ik toen een strijkijzer gekocht. Daar zat geen gebruiksaanwijzing bij en zit die zit nog steeds in de doos. Tijdens de wandeling struikel ik eerst over Mr. Cat, de poes van de buurman die ooit bij hem is komen aanwandelen. Iedere ochtend begint Mr. Cat hele verhalen tegen me te mauwen terwijl ze hinderlijk voor en tussen mijn voeten blijft dralen. Dat houdt ze vol totdat ik een huisje lager langs Rara kom, het niet zo heel erg intelligente hondje van een andere vrijwilligster. Rara houdt erg veel van Mr. Cat, schroomt niet haar gevoelens te uiten en wil graag met Mr. Cat spelen. Mr. Cat op haar beurt houdt zich meer aan wat de evolutie haar voorschrijft en beschouwt Rara als haar natuurlijke vijand. Vervolgens ontspint zich een voor alle partijen verwarrend hoera-/rot-op-spelletje met mij als neutraal speelterrein aka slagveld. Eenmaal ontworsteld uit het gekwispel en geblaas loop ik met een broek vol kattenharen en hondenkwijl langs een plek waar één of misschien meerdere vliegen steevast in een hinderlaag liggen. Weer of geen weer, altijd als ik langs die hoek loop duikt er een vlieg op die rond mijn hoofd gaat zoemen. Ik heb er geen verklaring voor, het zou de afwezigheid van de ochtenddouche kunnen zijn. Maar ik snap die vlieg gewoon niet.

Het heeft even geduurd voordat ik snapte waarom het vroeg in de ochtend altijd druk is op de afdeling. De patiënten zitten al te wachten als ik kom aanlopen, terwijl mijn organisme nog schreeuwt om een kop koffie en effe rustig aan. Veel van hen zijn al uit hun dorpjes vertrokken toen het nog donker was. Zo voorkomen ze dat ze op het heetst van de dag lange afstanden naar het ziekenhuis moeten reizen, vaak lopend of liftend. Nu er een paar buien zijn gevallen lijkt het ook drukker te zijn. De reden die ik hiervoor kan bedenken is dat het maïs op het land nu vanzelf groeit en de kuddes vee niet zo ver van de dorpen hoeven te worden geleid om eetbaar gras te vinden. Mogelijk is er dan meer tijd beschikbaar om naar het ziekenhuis te gaan. Vanzelfsprekend zijn er dan ook meer Himba, dus heb ik rode kleding aan het eind van de dag. Een ander neveneffect van het seizoen is dat het aantal patiënten met slangenbeten plots toeneemt. Meer voedsel, meer slangen? Ook de feestdagen laten hun sporen na. Er zijn meer mensen met botbreuken (na een slok op van de ezel gevallen), met een dwarslaesie of met steekwonden.

Over het gebrek aan middelen en materialen had ik in een eerdere editie al iets geschreven. Met wat creativiteit en aanpassingsvermogen kan je echter een eind komen voor wat betreft het leveren van zeer basale revalidatiezorg. Voor complexere zorg volstaat zelfgeknutseld oefenmateriaal echter niet. Ook komt dan pijnlijk naar voren dat revalidatiezorg veel meer is dan één therapeut die dagelijks langskomt om aandacht te besteden aan één item van een lange lijst met behandelitems of voorwaarden voor goede zorg uit te voeren. De afwezigheid van professioneel teamwork is denk ik één van de meest beperkende factoren in het werk bij complexe ziektebeelden. Het is nu helaas niet anders maar een patiënt met een hoge dwarslaesie ligt de hele dag in bed in dezelfde houding ondanks doorligwonden. Voor het beetje handfunctie dat hij over heeft ben ik met spalkmateriaal aan het knutselen gegaan om een functiehandschoen te maken. De enige oplossing die voorhanden was om te voorkomen dat zijn voeten in afhangende stand stijf worden was de doos met zijn persoonlijke spullen aan het voeteneind in het bed neer te zetten. Maar het meest lastige is dat wat ik uitvoer of probeer nu nog éénmansacties zijn. De verpleging is niet unaniem enthousiast om het extra werk te leveren waar ik ze om vraag en mist vaak ook kennis en vaardigheden. Ze zijn bovendien erg onderbemand. Net als voor vele andere “in de steek gelaten” patienten in het ziekenhuis zijn er voor deze man uit Angola zijn geen familieleden beschikbaar om delen van de zorg over te nemen. Dit komt helaas veel voor, maar minstens even vaak zijn familieleden wel actief betrokken. Een groot deel van mijn werkzaamheden bestaat uit uitleggen, instrueren en trainen van de naaste verzorgers. Transfering skills - building capacity in de praktijk: erg leuk, leerzaam en zinvol om te doen. Ook het trainen van vrijwilligers uit de gemeenschap gaat binnenkort plaatsvinden, er staan werkbezoeken naar de lokale kliniekjes in het district – in the middle of nowhere - gepland en ik heb voorstellen voor een tuin- en rolstoelonderhoudproject ingediend. Nog een hele klus om dat voor elkaar te krijgen want de organisaties zitten ingewikkeld in elkaar en het is vaak volslagen onduidelijk vooraf wie waar verantwoordelijk is of waar budget vandaan gehaald kan worden.

Iedere dag loop ik even naar het districtskantoor om te zien of er post is voor de Rehab Department, om iets te kopiëren of te printen. De postvakjes bevinden zich aan het einde van een gang, waaraan kleine kantoortjes zitten. De leden van het management team zijn hier achter hun buro druk bezig met bellen, socializen, SMS-en, Facebook en lastige aanvragen van de ergotherapeut onderop de stapel leggen. Het is niet gepast om de gang door te lopen zonder iedereen even gedag te zeggen. Al snel heb ik geleerd dat daar vaste rituelen bij horen. Eerst een ingewikkelde handshake, daarna vraag je hoe het gaat met de farm, het vee, de auto en de familie – dat is in volgorde van belangrijkheid. En ondertussen hoop ik maar dat ik de namen van degene die ik de hand schud goed heb onthouden. Vooral bij de dames van kantoor, verpleging en schoonmaak valt dat niet mee. De meeste vrouwen dragen pruiken, haarstukjes of ingevlochten haar en wisselen van tijd tot tijd van kapsel, precies als ik ze meen te kunnen herkennen aan hun coupe. Een dame met vandaag een glad boblijntje kan morgen verschijnen met lange vlechten of rode punkplukken volgens de laatste mode hier.

Verder zijn er met regelmaat overleggen en vergaderingen waar ik naar toe moet. Een overleg met als enig agendapunt een mededelingenronde duurt al snel 3 uur. Voor korter komen ze hier niet bij elkaar lijkt het wel. De afgelopen vergadering begon met de gebruikelijke preek over slecht gedrag van het personeel, met als hoogtepunt het dreigement dat als je misbruikt maakt van overheidsgelden of regels overtreed je de zegen van Onze Schepper niet zal ontvangen. Die zat! Dus ik neem geen risico meer en zal niet voor 5 uur de afdeling verlaten. Ik was aan het begin van de vergadering zonder na te denken in de zaal gaan zitten.Fout, Mr. Jonker moest naast de grote baas, samen met de anderen van het managementteam in het forum voor de groep. Hopelijk pas ik me straks weer op tijd aan als ik terug in Nederland ben. M’n meegesmokkelde boek als tijdsverdrijf kon ik meteen opruimen. Ik zat gelukkig naast Mr. Molo, de radioloog uit Congo. In het Frans kunnen we roddelen over mensen die naast ons zitten. Ik heb maanden lang gedacht dat deze man Moro heette. Dat komt omdat de mensen hier hebben moeite het uitspreken van de letter L. Dus hebben ze het over Mr. Moro the radiorogist, mararia, rehabiritation, sungrasses etc.

En dan is de werkdag weer over. Tijd voor een ritje op de fiets door de groene heuvels of verbaasde dorpjes, met onderweg veel kleurige vogels en nieuwsgierige mongooses, die op hun achterpootjes kijken hoe ik zwetend voorbij sukkel. Of boodschappen doen, de laag zand in huis opvegen, internetten of langs bij een van de andere vrijwilligers. Voor vermaak moeten we hier zelf zorgen en dat gaat tot nu toe goed. Als ik dan al niet meer weet wat te doen, ga ik naar de lodge op de heuvel. Vanaf het terras zijn de zonsondergangen iedere avond anders.

---

Photos

Noodoplossing als er geen water uit de kraan komt

Mr. Cat, vlak voordat ze haar nagels in mijn schouders zet

Collega's na 2,5 uur vergaderen, gezien vanaf de managerstafel. Enkele collega's zijn niet zichtbaar, deze zijn op de grond in slaap gevallen